Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży to problem, którego skala narasta - coraz więcej młodych ludzi postanawia odebrać sobie życie. Przyczyny samobójstw wśród dzieci i młodzieży są różne i zdecydowanie warto je znać. Najistotniejszy jest jednak inny aspekt – jak zapobiec samobójstwu dziecka?

Spis treści

1. Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - statystyki
2. Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - czynniki ryzyka
3. Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - czynniki protekcyjne
4. Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - czy moje dziecko chce się zabić?
5. Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - jak postępować po próbie samobójczej
6. Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - jak zapobiec samobójstwu

Samobójstwa – różnymi sposobami – popełniają głównie osoby dorosłe. Jednak problem ten dotyczy również młodszych osób.

Targnąć na swoje życie może się każdy – nawet i kilkuletnie dziecko. Większość nieletnich rozważających samobójstwo informuje o tym - mniej lub bardziej dosadnie - kogoś ze swojego otoczenia.

Wśród dzieci i młodzieży samobójstwa – zaraz po wypadkach – stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów.

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - statystyki

Samobójstw dokonują zarówno chłopcy, jak i dziewczynki. Podobnie jednak jak u osób dorosłych, dziewczęta częściej podejmują się prób samobójczych, a chłopcy częściej popełniają samobójstwa.

Według danych policyjnych liczba prób samobójczych wśród dzieci i nastolatków w ciągu ostatnich lat systematycznie narasta. Tak jak bowiem w grupie 7-12 -latków w roku 2013 odnotowano ich w Polsce 9, tak w roku 2015 było ich 12, w 2017 już 28, a w 2018 roku 26.

Jeszcze jednak częściej próby samobójcze podejmują starsze dzieci – w grupie polskich nastolatków, mających od 13 do 18 lat, zamachu na własne życie w 2013 roku podjęło się 348 z nich, w 2015 już 469, w 2017 odnotowano ich 702, a w 2018 roku aż 746.

Większość z tych prób, szczęśliwie, jest nieudana, niemniej jednak samobójstw dokonanych w grupie nastolatków w wieku od 13 do 18 lat odnotowano w 2013 roku 144, w 2015 114, a w 2018 roku 92.

Teoretycznie można by przyjąć, że ilość samobójstw wśród dzieci i młodzieży w Polsce jest niewielka, z drugiej jednak strony trzeba tutaj wspomnieć o tym, że najprawdopodobniej statystyki dotyczące tego problemu są zaniżone, bowiem nie wszystkie zgony, których przyczyną jest samobójstwo, zostają odnotowane.

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - czynniki ryzyka

Zwykle przyjmuje się, że samobójstwa popełniają osoby z zaburzeniami psychicznymi.

Owszem, problemy natury psychiatrycznej – w szczególności depresja, schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa czy zaburzenia odżywiania – stanowią czynniki ryzyka podjęcia próby samobójczej, jednak należy podkreślić, że podejmują je również i osoby, które nie zmagają się z jakimikolwiek zaburzeniami psychicznymi.

Wśród problemów, które stanowią czynniki ryzyka samobójstwa wśród dzieci i młodzieży – poza zaburzeniami natury psychiatrycznej – wymieniane są:

• poczucie osamotnienia,
• brak wsparcia ze strony najbliższej rodziny,
• doświadczenie traumatycznego wydarzenia (np. przeżycie wypadku komunikacyjnego czy gwałtu),
• choroby somatyczne (takie jak np. nowotwory, ale i cukrzyca typu 1 czy astma o ciężkim przebiegu),
• problemy w środowisku szkolnym (np. trudności w kontaktach z rówieśnikami, doświadczanie szykowania z ich strony, ale i problemy z przyswajaniem szkolnego materiału),
• korzystanie z substancji psychoaktywnych (zarówno spożywanie alkoholu, jak i przyjmowanie narkotyków lub dopalaczy),
• obniżona samoocena,
• utrata rodzica albo innej bliskiej osoby,
• niski status socjoekonomiczny,
• wcześniejsze podejmowanie prób samobójczych.

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - czynniki protekcyjne

Przy omawianiu problematyki samobójstw wśród najmłodszych pacjentów nie sposób nie wspomnieć o czynnikach protekcyjnych. Są to czynniki zmniejszające ryzyko podjęcia próby samobójczej czy popełnienia samobójstwa.

Zaliczane są do nich:

• dorastanie wśród spójnej rodziny, w której istnieją prawidłowe więzi,
• poczucie więzi ze szkołą,
• dobre relacje z rówieśnikami,
• brak dostępu do środków, z których wykorzystaniem można podjąć próbę samobójczą (np. do broni palnej),
• możliwość skorzystania z pomocy psychologicznej oraz medycznej,
• poczucie odpowiedzialności za innych ludzi czy za domowe zwierzęta,
• religijność.

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - czy moje dziecko chce się zabić?

Większość młodocianych pacjentów przed tym, nim podejmą się próby samobójczej, informuje o tym kogoś ze swojego otoczenia – zwykle rodziców, koleżanki, nauczycieli.

Czynić mogą to oni mniej lub bardziej wprost, jedno jest jednak pewne – bagatelizować takich deklaracji absolutnie nie można.

Nie jest bowiem tak, że osoby, które jawnie informują o zamiarze odebrania sobie życia, zdecydowanie tego nie zrobią – wspominanie o takich planach bliskim nie jest próbą manipulacji, a wołaniem o pomoc.

Osobie, która informuje o planach odebrania sobie życia, zdecydowanie trzeba więc pomóc. Nie wszystkie jednak dzieci czy nastolatkowie, którzy planują samobójstwo, informują o tym kogokolwiek. Istnieją jednak pewne sygnały, które sugerują konieczność bliższego przyjrzenia się dziecku i zabrania go do odpowiedniego specjalisty.

Takowymi sygnałami mogą być:

• mniejsze zainteresowanie lub całkowita utrata zainteresowania tematyką, która wcześniej stanowiła pasję dziecka – np. porzucenie zajęć sportowych, lekcji gry na gitarze czy czytania książek,
• unikanie przebywania z innymi ludźmi, odizolowywanie się,
• rzucanie co jakiś czas wypowiedzi, takich jak np. „to już nie ma znaczenia”, „to już nieważne”, „niedługo wszystko przestanie mieć znaczenie”,
• gorsze wyniki w nauce (szczególnie niepokoić powinna sytuacja, gdzie dotychczas zdolny uczeń nagle zaczyna dostawać w szkole zdecydowanie gorsze stopnie bez wyraźnie uchwytnej przyczyny),
• wzrost impulsywności (przejawianie zachowań agresywnych w stosunku do innych ludzi, ale i do samego siebie),
• rozdawanie innym swoich rzeczy,
• poszukiwanie opiekunów dla zwierzaków, którymi wcześniej zajmowało się dziecko.

O wysokim zaś ryzyku popełnienia samobójstwa przekonywać mogą takie zaobserwowane u dziecka zachowania, jak pisanie przez nie listów pożegnalnych, znaczne zainteresowanie tematyką śmierci (np. podpytywanie rodziców o to, co się czuje podczas umierania) czy przeglądanie w Internecie stron dotyczących samobójstw i możliwości ich popełnienia.

Warto tutaj podkreślić, że sytuacja, gdy dziecko, które przez dłuższy wydawało się mieć nasiloną depresję, nagle zaczyna być znów pogodne i cieszące się życiem, niekoniecznie jest pozytywna.

Zdarza się bowiem tak, że nagła „poprawa” samopoczucia u nastolatka chcącego popełnić samobójstwo pojawia się wtedy, kiedy to podejmie on już decyzję o samobójstwie, czy nawet przygotuje niezbędne do tego przedmioty.

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - jak postępować po próbie samobójczej

Okoliczności i następstwa prób samobójczych wśród dzieci i nastolatków bywają różne – część z nich niestety jest skuteczna, większość jest jednak nieskuteczna i dziecko udaje się uratować.

Niezależnie od sposobu, w jaki młody człowiek próbował odebrać sobie życie, zawsze powinien on zostać zbadany przez lekarza psychiatrę. Nie jest to jednak równoznaczne z tym, że nastolatek po próbie samobójczej trafia bezpośrednio na oddział psychiatryczny – najpierw powinien zostać ustabilizowany jego stan somatyczny (szczególnie w sytuacji, gdzie próba samobójcza została podjęta poprzez celowe nadużycie leków).

Zazwyczaj więc dzieci i nastolatki po próbie samobójczej trafiają na oddziały pediatryczne, a dopiero po wykluczeniu zagrożenia życia są konsultowani przez psychiatrów.

Dalsze postępowanie uzależnione jest już od tego, jaka była dokładna przyczyna próby. Niezbędne jest jej poszukiwanie, ponieważ może się okazać, że pacjent cierpi na jakieś zaburzenia psychiczne, które wymagają leczenia – np. na depresję czy chorobę afektywną dwubiegunową.

Czasami więc, ale nie zawsze, u dziecka po próbie samobójczej konieczne jest leczenie farmakologiczne, każdy natomiast pacjent, który próbował odebrać sobie życie, powinien znaleźć się pod opieką psychologa.

Dla wielu rodziców dzieci, które próbowały popełnić samobójstwo, problemem jest to, jak mają rozmawiać ze swoją pociechą. Zastanawiają się, czy przemilczeć w ogóle ten temat, czy też może jakoś delikatnie próbować z dzieckiem o tym rozmawiać.

Zdecydowanie nie powinno się zamiatać problemu pod dywan – jedynie szczerość i delikatne rozmowy pozwolą zrozumieć przyczynę zachowania dziecka, ponadto może ono wtedy czuć, że rodzice się o nie po prostu troszczą i że traktują jego problemy bardzo poważnie.

Samobójstwa wśród dzieci i młodzieży - jak zapobiec samobójstwu

Samobójstwom wśród dzieci i młodzieży można zapobiegać – w tym celu należy przede wszystkim być wyczulonym na sygnały, które wysyła dziecko. Obserwując znaczną, nagłą zmianę jego zachowania rodzice powinni z nim przede wszystkim dużo rozmawiać – może się okazać, że dręczą go problemy, z którymi sam nie jest sobie w stanie poradzić.

Wtedy, gdy same starania rodziców nie są wystarczające, nie ma na co czekać – koniecznie trzeba działać. Z pociechą można udać się do specjalisty, którym może być psycholog lub psychiatra dziecięcy.

Część rodziców po wizycie u drugiego z wymienionych jest bardzo zaskoczona – zdarza się bowiem tak, że specjalista słysząc od dziecka o tym, że ma ono myśli samobójcze, kieruje je od razu do szpitala psychiatrycznego.

Pewne obawy przed hospitalizacją psychiatryczną są jak najbardziej naturalne, z drugiej jednak strony lepiej zadziałać zanim dziecko rzeczywiście postanowi odebrać sobie życie i podejmie ono – udaną lub nie – próbę samobójczą.

Przeczytaj także: Syndrom presuicydalny - jak rozpoznać symptomy samobójcze i pomóc osobie ich doświadczającej?