Apatia: czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie apatii

Apatia to stan psychiczny, który charakteryzuje się zmniejszeniem zdolności do odczuwania emocji i bodźców fizycznych. Osoba doświadczająca apatii niechętnie podejmuje wszelkiego rodzaju aktywności, wycofuje się z już nawiązanych relacji społecznych i unika budowania nowych. Przeczytaj, jakie są przyczyny apatii i jej objawy, dowiedz się również, jak leczy się apatię.

Spis treści

1. Apatia: czym jest?
2. Objawy apatii
3. Przyczyny apatii
4. Jak poradzić sobie z apatią?
5. Leczenie apatii

Apatia: czym jest?

Apatia to stan, dla którego typowe jest wrażenie utraty chęci życia, podejmowania aktywności, ograniczanie codziennych obowiązków do niezbędnego minimum. Często działania, które zwykle sprawiały przyjemność, stanowiły rozrywkę czy były źródłem relaksu, zupełnie wypadają z kręgu zainteresowań. Zazwyczaj apatia wiąże się z występowaniem pewnego rodzaju automatyzmów. Spożywanie posiłków, rozmowy z bliskimi czy codzienne czynności osoba w stanie apatii wykonuje niemal bezrefleksyjni, mając wrażenie "działania na autopilocie".  Poczucie rezygnacji, redukowanie potrzeb do minimum czy obniżający się nastrój i spowolniony napęd to kolejne czynniki powiązane z apatią.

Objawy apatii

Objawy apatii występują w wielu formach i w różnym natężeniu. To, jaki obraz przyjmie apatia w przypadku danej osoby zależy od cech osobniczych. Warto jednak poznać te podstawowe, stanowiące wspólny mianownik w przypadku doświadczania apatii. Stan ten rzutuje zwykle na funkcjonowanie w kilku obszarach:

1. Nastrój i emocje. Obniżenie nastroju, skłonność do odczuwania smutku i przygnębienia. Utrudniona możliwość doświadczania emocji związanych z radością. Poczucie braku odczuwania jakichkolwiek emocji sprawiające wrażenie otępienia emocjonalnego.

2. Reakcja na bodźce fizyczne. Doświadczając apatii w mniejszym stopniu czytamy informacje płynące z ciała. Reakcje związane z podstawowymi potrzebami, takie jak głód, pragnienie czy pociąg seksualny są mocno ograniczone. Często apatia wiąże się z mniejszą wrażliwością na ból fizyczny, co czasem stanowi sposób radzenia sobie organizmu z chorobami fizycznymi.

3. Relacje społeczne. Ograniczenie lub wycofanie się z dotychczasowych relacji społecznych. Niechęć do budowania nowych relacji. Osoby doświadczające apatii często rezygnują ze spotkań nawet w gronie przyjaciół i rodziny.

Gdy osoby z apatią decydują się na udział w wydarzeniu społecznym, często towarzyszy temu poczucie olbrzymiego wysiłku lub zachowania automatyczne.

4. Aktywność intelektualna i poznawcza. Stan apatii zwykle negatywnie wpływa na koncentrację, zdolność uczenia się oraz zapamiętywania. Trudności w tych obszarach dodatkowo zniechęcają do podejmowania aktywności intelektualnych, co z kolei obniża zdolności w tym obszarze, tworząc zjawisko spirali.

5. Aktywność fizyczna. Doświadczenie apatii wiąże się z wycofaniem z dotychczasowych aktywności. Wykonywanie codziennych obowiązków zwykle ograniczone zostaje do minimum bądź przyjmuje formę automatycznych zachowań. Czynności związane ze sportem czy rekreacją zostają zawieszone, niechętnie podejmowane są również nowe wyzwania. Czasem wiąże się to z wrażeniem utraty fizycznych sił, a czasem z brakiem odczuwania pozytywnych emocji, które do tej pory kojarzone były z daną aktywnością fizyczną. Nierzadko apatia wpływa negatywnie na potrzebę dbania o wygląd fizyczny.

6. Sen. Apatia wpływać może również na ilość i jakość snu. Reakcje organizmu w tym obszarze mogą być skrajnie różne, powodując nadmierną senność, poczucie ciągłego zmęczenia oraz trudności z wybrudzeniem, jak i drastyczne zmniejszenie ilości snu, kłopoty z zasypianiem czy nocne wybudzanie się.

Przyczyny apatii

Przyczyn apatii może być wiele, często bywa również tak, ze powodów jej występowania jest kilka na raz.

• Każdy czasem doświadcza obniżonej dyspozycyjności psycho-fizycznej. Kilka dni obniżonego nastroju czy chwilowa potrzeba wycofania się z nadmiernie stymulujących aktywności czy relacji jest naturalnym elementem rytmu funkcjonowania człowieka. Jednak jeżeli ten czas zaczyna się przedłużać, warto sobie pomóc i poszukać przyczyny. Często apatia jest dla nas sygnałem ostrzegawczym, który mówi, że czas zadbać o odpoczynek, zdrowie i przyjrzeć się sobie.
• Myśląc o swoim stanie psychofizycznym zawsze warto najpierw wykluczyć medyczne powody apatii. Stan ten może współwystępować z wieloma dolegliwościami np.: chorobami układu krążenia, endokrynologicznymi, cukrzycą itp. Często wynika z doświadczania ciągłego bólu wynikającego z chorób układu ruchu, bywa też, że wiąże się z przyjmowaniem zestawu konkretnych leków. Dlatego tak ważne jest, aby skontaktować się z lekarzem rodzinnym w celu wykluczenia ewentualnych medycznych przyczyn apatii, jeżeli stan ten przedłuża się.
• Zaburzenia, choroby psychiczne również mogą być przyczyną doświadczania apatii. Warto zasięgnąć opinii psychologa lub lekarza psychiatry. Apatia często jest jednym z objawów zaburzeń i chorób psychicznych, np. depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii, dlatego konsultacja ze specjalistą może pomóc wykluczyć tego typu dolegliwość lub podjąć niezwłocznie leczenie i terapię.
• Trauma (uraz psychiczny). Trudne doświadczenia o znamionach urazu psychicznego również mogą wywołać stan apatii. Odcinając się od emocji i odczuć fizycznych, organizm próbuje poradzić sobie z nadmiernym stresem, jakiego doświadczył. To może być wypadek komunikacyjny, rozstanie z bliską osoba, diagnoza niebezpiecznej/przewlekłej choroby itp. Korzystne w takiej sytuacji byłoby skonsultowanie się z psychologiem lub podjęcie psychoterapii.
• Długotrwały stres. Przewlekły stres związany z wykonywanym zawodem, trudnościami rodzinnymi, przeciągającymi się kłopotami finansowymi, nadmiarem problemów do rozwiązania itp. często stoją za doświadczaniem apatii. Konieczność ciągłego narażania się na nadmierną stymulację i brak możliwości odpoczynku czy regeneracji to czynniki sprzyjające występowaniu pewnego rodzaju apatii. Intensywny tryb życia, szybkie tempo życia i brak możliwości redukowania napięcia emocjonalnego często stanowią źródło apatii.
• Zbyt radykalny reżim dietetyczny i treningowy, który w dłuższej perspektywie może przynieść spustoszenie organizmowi. Niedobory pokarmowe, niewłaściwie zbilansowana dieta i intensywny trening bez wsparcia profesjonalisty potrafią w dłuższej perspektywie wpłynąć negatywnie na stan psychofizyczny. W tym przypadku apatia pełni funkcje obronną nadmiernie eksploatowanego organizmu.
• Wiek. Myśląc o apatii i stanach psychicznych jej bliskich, warto zwrócić uwagę na czynnik wieku. Osoby dorastające, nastolatki często doświadczają obniżonego nastroju, co z jednej strony wynika z norm rozwojowych, z drugiej zaś nie powinno usypiać czujności opiekunów. Spowolniony "napęd", doświadczanie przewlekłego bólu czy zmaganie się z chorobami jest częstym doświadczeniem osób starszych. Fakt ten sprawia, że stanowią grupę społeczną szczególnie narażoną na przeżywanie apatii.

Leczenie apatii

Jeżeli jednak stan apatii utrzymuje się dwa, trzy tygodnie, a domowe sposoby w żadnym stopniu nie przyniosły ulgi, nie wolno tego bagatelizować. Konieczne w takiej sytuacji jest skonsultowanie się z lekarzem. Brak energii, smutek, wycofywanie się z różnego rodzaju aktywności to może być sygnał ostrzegający przed wieloma chorobami, a szybka weryfikacja w gabinecie lekarskim i podjęcie właściwego leczenia może okazać się niezbędne. Warto słuchać swojego ciała i korzystania z jego podpowiedzi. Natychmiastowa reakcja medyczna może nie tylko poprawić nastrój i jakość codziennego funkcjonowania, ale przede wszystkim zachować zdrowie lub uratować życie.

Wsparcie psychologiczne w wielu przypadkach okazuje się być jednym z bardziej skutecznych sposobów radzenia sobie z apatią. Często bywa tak, że lekarz po wstępnej diagnozie proponuje włączyć terapie do leczenia. Kiedy okazuje się, że u źródła apatii leży niebezpieczna, lub przewlekła choroba pomoc psychologiczna stanowi uzupełnienie standardowego leczenia. Przepracowanie zmiany, jaką jest lekarska diagnoza, rozładowanie napięcia emocjonalnego, czy znalezienie motywacji do dalszych działań stanowi uzupełnienie leczenia. Jednak, kiedy lekarz nie stwierdza medycznych przyczyn apatii, a samodzielnie podejmowane próby poprawienia stanu psychofizycznego nie przynoszą rezultatów, warto wtedy samemu skierować swoje kroki do gabinetu terapeutycznego.  Niezależnie od tego, co dokładnie leży u dostaw występowania apatii, nie wolno jej bagatelizować. Warto pomóc samemu sobie i wesprzeć się konsultacja lekarską. Apatia to sygnał, którego nie wolno zignorować.

Patrycja Szeląg-Jarosz